Στοιχείο κλειδί στην ανάπτυξη του παιδιού αυτής της ηλικίας είναι η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμηση. Αυτοεκτίμηση είναι ο τρόπος που το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και το βαθμό που πιστεύει ότι είναι ικανό, επιτυχημένο, σημαντικό και άξιο. Ωστόσο, η αυτοεκτίμηση ενός ατόμου δεν ταυτίζεται πάντα με την πραγματική αξία του, καθώς συμβαίνει άτομα με πολλές δυνατότητες και αρετές να μην διαθέτουν την ανάλογη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, ενώ άτομα με περιορισμένες δυνατότητες να έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση.
Το παιδί εντάσσεται σε ομάδες, δημιουργεί φιλίες, κοινωνικοποιείται με αποτέλεσμα να αποκτά πιο σαφή και ξεκάθαρη εικόνα για τον εαυτό του και τη σχέση του με τους ανθρώπους γύρω του. Η αυτοπεποίθησή του χτίζεται σταδιακά και η συνδρομή των γονιών είναι καθοριστικής σημασίας. Οι γονείς πρέπει να το ενθαρρύνουν, να του ενισχύουν τις δυνατότητες, να το υποστηρίζουν δίνοντάς του διεξόδους όπου θα διοχετεύσει την δημιουργικότητα και τα ταλέντα του. Η τροφοδότηση από την καλή πορεία που θα έχει σε ό,τι είναι αυτό με το οποίο θα καταπιαστεί (αθλητισμός, καλλιτεχνικά κλπ) θα το ενισχύσει στην μετέπειτα πορεία του (σχολική και κοινωνική). Σ’ αυτή την ηλικία το παιδί χρειάζεται την αυτοεκτίμηση περισσότερο από ποτέ για να μάθει να προσπαθεί, να μη νιώθει ντροπή και να μην επηρεάζεται από την ομάδα υιοθετώντας ξένες συμπεριφορές και αξίες, προκειμένου να κερδίσει την αποδοχή των άλλων. Η αγάπη και η αποδοχή του εαυτού στο παιδί αποτελεί τη βάση για την ψυχική του ισορροπία και εξελίσσει την ικανότητά του να δημιουργεί καλές σχέσεις με τους άλλους.
Ο «ιδανικός εαυτός» μας είναι αυτός που επιθυμούμε να είμαστε και αποτελεί μέρος της πραγματικότητας που θέλουμε να διαμορφώσουμε. Όταν αυτός συγκρούεται με τον πραγματικό μας εαυτό, φέρνει άγχος και πόνο και ενεργοποιεί τους μηχανισμούς άμυνας που διαθέτουμε. Τα παιδιά από νωρίς έχουν ήδη σχηματίσει μια εικόνα για τον εαυτό τους, η οποία χτίζεται από τη μέρα που γεννιούνται από τις εμπειρίες και τη γνώμη (παρατηρήσεις, συμβουλές, αξιολογήσεις, κλπ.) των ανθρώπων με τους οποίους αλληλεπιδρούν, των «σημαντικών άλλων». Αυτά τα άτομα είναι αρχικά οι γονείς, οι δάσκαλοι και μετά οι συνομήλικοι (συμμαθητές, φίλοι, συγγενείς). Όταν οι «σημαντικοί άλλοι» το περιβάλλουν με αγάπη, φροντίδα και υποστήριξη, ενισχύουν το αίσθημα της πληρότητας και της ικανοποίησης, όχι μόνο με τους άλλους, αλλά και με τον εαυτό του. Όσο το παιδί μεγαλώνει και καλείται να αντιμετωπίσει καταστάσεις στις οποίες πρέπει να αντεπεξέλθει και να εκτεθεί, η αποδοχή και η αναγνώριση από τους άλλους ενισχύει την αίσθηση της αποτελεσματικότητας και της αυτονομίας που αρχίζει να διαμορφώνεται.
Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης
Υπάρχουν γονείς που επαινούν τα παιδιά τους διαρκώς, ανεξάρτητα από την ποιότητα των δεξιοτήτων που επιδεικνύουν, και γονείς που είναι επικριτικοί και κάνουν συνεχώς παρατηρήσεις, ακόμη και πριν δουν ολοκληρωμένη την προσπάθεια των παιδιών τους. Στην πρώτη περίπτωση, τα παιδιά μεγαλώνουν αναπτύσσοντας περισσότερο μια αυτάρεσκη στάση παρά μαθαίνοντας να αντιμετωπίζουν με αντικειμενικότητα, θάρρος και κριτική ματιά ό,τι τα αφορά. Στη δεύτερη περίπτωση, γεμίζουμε τα παιδιά μας με αρνητικά συναισθήματα, ανασφάλειες, φόβους και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τόσο άμεσα, ακόμα και μέσα από τα λόγια τους, όσο και έμμεσα τα παιδιά τους να αποκτήσουν υγιή αυτοεκτίμηση.
Φράσεις που κάνουν καλό:
«Μη στεναχωριέσαι, μαζί θα το αντιμετωπίσουμε».
«Είμαι πολύ περήφανη για σένα».
«Δεν πειράζει αν κλάψεις, θα νιώσεις καλύτερα».
«Δεν είναι κακό να κάνεις λάθος, όλοι μας κάνουμε».
«Είναι πολύ έξυπνο αυτό που σκέφτηκες».
«Σε αγαπώ γι' αυτό που είσαι».
«Θα σε αγαπώ ό,τι κι αν κάνεις».
«Μπράβο, μη σταματάς, θα τα καταφέρεις».
«Δεν πειράζει, αυτό που μετράει είναι η προσπάθεια».
Φράσεις που πληγώνουν:
«Είσαι τόσο χαζό».
«Αν δεν έκανες του κεφαλιού σου, θα τα είχες καταφέρει».
«Γιατί δεν μπορείς να γίνεις τόσο καλός σαν τον…».
«Μακάρι να μην είχα παιδιά».
«Δες τι άφησα πίσω για χάρη σου. Και τι κέρδισα;».
«Είσαι ψεύτης!».
«Μην είσαι ανόητος. Δεν πρέπει να φοβάσαι».
«Περίμενε να γυρίσει ο πατέρας σου στο σπίτι και θα δεις».
«Αν δεν με ακούσεις, θα χτυπάς το κεφάλι σου».
«Είσαι καταδικασμένος να αποτύχεις».
«Μην κλαις! Οι άντρες δεν κλαίνε».
Ένα παιδί που διαθέτει αυτοεκτίμηση ξέρει να παλεύει, να παίζει για τη νίκη, αλλά να αποδέχεται και την ήττα χωρίς να αποθαρρύνεται. Είναι ικανό να δημιουργεί σταθερές σχέσεις στη ζωή του, να δίνει και να παίρνει μέσα από αυτές, χωρίς να φοβάται μήπως δεν είναι αρκετό για τους άλλους. Να στηρίζεται στον εαυτό του και να ξέρει να λέει όχι όταν είναι απαραίτητο. Πώς μπορεί, όμως, ένα παιδί να ενισχύσει το αίσθημα της αυτοπεποίθησης και πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό;
Να σκέφτεται θετικά και να κάνει σωστές επιλογές. Το παράδειγμα των γονιών εδώ είναι πολύ χρήσιμο. Πρέπει να του μάθουν να εστιάζει στις δυνάμεις του, επισημαίνοντας όλα τα πράγματα που μπορεί να καταφέρει.
Να γνωρίζει να βάζει ρεαλιστικούς στόχους για τον εαυτό του.
Να αναγνωρίζει και να επαινεί την προσπάθεια των άλλων. Έτσι και οι άλλοι θα κάνουν το ίδιο.
Να δέχεται πως κάνει και λάθη και να συγχωρεί τον εαυτό του γι’ αυτά. Οι γονείς χρειάζεται να ενθαρρύνουν το παιδί να συμπεριφέρεται στον εαυτό του όπως θα ήθελε να του συμπεριφέρονται και οι φίλοι του. Πολλές φορές τα παιδιά είναι αυστηρά με τον εαυτό τους.
Να κάνει φίλους και να μάθει να είναι καλός φίλος και εκείνο.
Να κάνει παρέα με άτομα που έχουν θετική σκέψη.
Να μάθει να γελά και να γνωρίζει ότι οι άνθρωποι που παίρνουν τους εαυτούς τους πολύ σοβαρά χάνουν ένα μεγάλο κομμάτι από τη χαρά της ζωής.
Να σκέφτεται καλά προτού δράσει.
Να μπορεί να λέει: «Δε μπορώ να το κάνω αυτό... ακόμα».
Να εξασκείται στα σπορ ή σε ό,τι άλλο το ευχαριστεί.
Να μη διστάζει να κάνει καινούρια πράγματα, εφόσον είναι ασφαλή.
Να ανακαλύπτει εναλλακτικές προτάσεις και λύσεις, αντί να κολλάει σε μια συγκεκριμένη επιλογή.
Να μάθει να αντιμετωπίζει τις κοροϊδίες, να αντιδρά σωστά όταν τα άλλα παιδιά το ειρωνεύονται, αγνοώντας τυχόν υποτιμητικά επίθετα και χαρακτηρισμούς.
Ενθάρρυνση
Τα παιδιά, όπως όλοι μας, έχουν ανάγκη την ενθάρρυνση για ό,τι καταφέρνουν (έπαινος, επιβράβευση), όπως επίσης και για ό,τι δεν κάνουν καλά (ενίσχυση), αλλά έχουν προσπαθήσει (ενθάρρυνση). Η ενθάρρυνση βοηθά το παιδί να αποκτήσει αυτοπεποίθηση για όσα κάνει καλά, αλλά και θάρρος να ξαναπροσπαθήσει για όσα δεν κατάφερε με την πρώτη. Έτσι, το παιδί θα μπορέσει σταδιακά να σταθεί στα πόδια του μόνο του, χωρίς να έχει ανάγκη τη συνεχόμενη παρουσία των γονιών.
Για να είναι ο έπαινος ενθαρρυντικός, πρέπει:
να είναι αυθεντικός,
να είναι ρεαλιστικός,
να δίνει έμφαση στη λεπτομέρεια και τη διαδικασία,
να μην αφορά τις προσδοκίες του γονέα, αλλά το ίδιο το παιδί, και
να δείχνει εμπιστοσύνη.
Είναι σημαντικό οι γονείς να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν υπερθετικούς χαρακτηρισμούς, όπως «είσαι τέλειος», «είσαι πανέξυπνη», «είσαι υπέροχος». Αυτά τα υπερθετικά, ειδικά όταν επαναλαμβάνονται συχνά, όπως και η καταχρηστική χρήση του επαίνου, αγχώνουν το παιδί, με αποτέλεσμα αυτό να αντιδρά είτε με ανταγωνιστικό είτε με συνεσταλμένο τρόπο. Αντίστοιχα αρνητικά αποτελέσματα έχουν και τα αρνητικά παραδείγματα, όπως π.χ. «Η Άννα πήρε καλύτερους βαθμούς. Εσύ γιατί δεν μπορείς να τα καταφέρεις όπως η φίλη σου;», ενώ ο ήπιος λόγος της ενθάρρυνσης με φράσεις που αναγνωρίζουν την προσπάθεια και εστιάζουν στα θετικά στοιχεία δείχνει ότι ο γονέας ενδιαφέρεται πραγματικά για τις ικανότητες του παιδιού να αντιμετωπίσει τη ζωή θετικά και να αποκτήσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
