Μια σχέση στερεή και δυνατή, που τροφοδοτείται από το γονιό με αγάπη, αποδοχή, κατανόηση και τρυφερότητα προς το παιδί, είναι η καλύτερη βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχτεί για να βάλει όρια. Αν η σχέση είναι δυνατή, ο θυμός από τις διενέξεις που αναπόφευκτα θα προκύψουν θα εκτονωθεί σύντομα. Ορισμένοι γονείς διστάζουν, επειδή φοβούνται μήπως οδηγηθούν σε αυταρχισμό και ξεπερασμένους κώδικες κοινωνικής συμπεριφοράς, ενώ άλλοτε συμπεριφέρονται ως φίλοι στα παιδιά, το οποίο μπορεί μεν να έχει ευεργετική επίδραση στην ποιότητα της σχέσης τους, ωστόσο η οριοθέτηση των ρόλων αποτελεί σημαντικό παράγοντα που καθορίζει το γονικό ρόλο.
Η αλήθεια είναι ότι τα όρια που θα τεθούν θα πρέπει να αποτελούν φυσική προέκταση της αγάπης, του ενδιαφέροντος και της εκτίμησης που τρέφουν οι γονείς για το παιδί, πάντα μέσα στο πλαίσιο του ρόλου τους. Δεν έρχονται σε αντίθεση με τη ζεστασιά, τη φροντίδα και τον αμοιβαίο σεβασμό, αλλά αποτελούν μέρος τους. Οι τρόποι πειθαρχίας που θα μεταχειριστεί ένας γονιός εξαρτώνται από τη δική του ιδιοσυγκρασία, καθώς και αυτή του παιδιού του. Τι ταιριάζει στον ίδιο, με ποιο τρόπο θα το κάνει, τι πιάνει στο παιδί του; Ό,τι ξέρει ο γονιός γύρω από το χαρακτήρα και τις ευαισθησίες του παιδιού του είναι ιδιαίτερα χρήσιμο.
Μπορεί για ένα παιδί η στέρηση των παιχνιδιών του να είναι η μέγιστη τιμωρία, ενώ για ένα άλλο να μη σημαίνει κάτι. Ή μπορεί το να κοιτά τον τοίχο για λίγα λεπτά να είναι ό,τι χειρότερο, ενώ να μην ενοχλείται καθόλου άμα δεν φάει σοκολάτα για μια μέρα. Άρα, δεν υπάρχουν ιδανικές τεχνικές που ταιριάζουν σε όλες τις οικογένειες, αλλά κάθε οικογένεια έχει τις δικές της προσδοκίες και κανόνες για να εφαρμόζει την αποτελεσματική πειθαρχία, η οποία αφορά τόσο τον έλεγχο του θυμού εκ μέρους των γονιών όσο και τον έλεγχο της συμπεριφοράς εκ μέρους των παιδιών. Για να μπορέσει ένα παιδί να ακολουθεί και να σέβεται τα όρια και τους κανόνες μιας οικογένειας, χρειάζεται να εκπαιδευθεί. Χρειάζεται με ηρεμία, σταθερότητα και συνέπεια να καταλάβει το περιεχόμενο των κανόνων και τι πρέπει να κάνει. Όχι γιατί οι γονείς είναι θυμωμένοι, όχι γιατί αλλιώς δεν θα το αγαπούν και θα το βάζουν τιμωρία, αλλά γιατί έτσι είναι οι οικογένειες. Για αυτό και οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν απόλυτα την έννοια της αποτελεσματικής πειθαρχίας και να εκπαιδευτούν στην ορθή εφαρμογή της.
Η καθιέρωση κανόνων και ορίων
Αρχική και βασική προϋπόθεση για μια αποτελεσματική πειθαρχία είναι να αποφασιστεί από τους γονείς τι όρια θα τεθούν σε σχέση με τη συμπεριφορά που εκδηλώνεται μέσα στο σπίτι. Τα όρια είναι οι κατευθυντήριες αρχές. Για παράδειγμα: «Το παιδί πρέπει να είναι ασφαλές». Αυτές οι αρχές δεν αλλάζουν καθώς το παιδί μεγαλώνει. Οι κανόνες είναι ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζονται αυτές οι αρχές. Για παράδειγμα: «Μη βάζεις το χέρι σου στην πρίζα». Αυτοί οι κανόνες μπορούν και πρέπει να είναι ανάλογοι με την ηλικία του παιδιού και τις συνθήκες, γι' αυτό θα πρέπει να τους αναπροσαρμόζετε κατά διαστήματα.
Καθορισμός με βάση τα στάδιο ανάπτυξης του παιδιού
Τα όρια πρέπει να συμβαδίζουν με το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού και να προσαρμόζονται στα χαρακτηριστικά της ηλικίας του. Όσο πιο μικρό το παιδί, τόσο πιο σύντομες, ξεκάθαρες και λιτές οι εντολές του γονιού προς αυτό. Αν πρόκειται για βρέφος ή νήπιο που μόλις άρχισε να στέκεται στα πόδια του, ο γονιός μπορεί να στρέψει την προσοχή του σε μια άλλη δραστηριότητα. Από την άλλη, για ένα παιδί άνω των δύο ετών η επιβολή των ορίων είναι πιο σύνθετη διαδικασία, καθώς περιλαμβάνει διάλογο, εξηγήσεις και διαπραγματεύσεις.
Θέτοντας τα σωστά όρια
Εξήγηση
Οι γονείς πρέπει να εξηγήσουν στο παιδί τόσο τους κανόνες όσο και τα όρια που θέτουν για να ξέρει τι περιμένουν από αυτό. Αυτό είναι το μυστικό της θετικής συμπεριφοράς, για τον εμφανή λόγο ότι όταν το παιδί ξέρει τι περιμένουν οι γονείς από αυτό και γιατί είναι σημαντικό να συμμορφωθεί, υπάρχει πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να το κάνει. Μπορεί ένας γονέας, για παράδειγμα, να εξηγήσει στο παιδί ότι δεν πρέπει να χτυπάει (κανόνας), επειδή στην οικογένειά τους σέβονται και προσέχουν τον εαυτό τους και τους άλλους (όριο). Συζητώντας με το παιδί την έννοια των κανόνων και των ορίων και τους διάφορους τρόπους που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν, θα μπορέσουν οι γονείς να περάσουν το μήνυμά τους. Αυτό είναι σημαντικό, επειδή οι κανόνες μπορεί να περιλαμβάνουν αφηρημένες έννοιες, όπως «ασφάλεια» και «φροντίδα», οι οποίες θα αποδειχτούν εντελώς άχρηστες αν το παιδί δεν έχει ιδέα τι αφορούν. Δεν έχει νόημα να λέμε σ’ ένα παιδί τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει, αν δεν του εξηγούμε πρώτα τους λόγους. Έτσι, μπορούμε να λέμε ότι «είναι καλό να κάνεις ή δεν πρέπει…. γιατί…» και όχι «μην κάνεις αυτό ή εκείνο γιατί το λέω εγώ ή γιατί δεν μου αρέσει».
Η επικοινωνία γύρω από την εξήγηση των ορίων πρέπει να είναι παρούσα και συγκεκριμένη, χωρίς αναφορές στο παρελθόν, να αφορά το «εδώ και τώρα» («…και την περασμένη φορά τα ίδια έκανες!»), χωρίς προφητείες για το μέλλον («…ποτέ δεν θα αλλάξεις!») και χωρίς γενικεύσεις (πάντα, ποτέ, όλοι, κανένας…). Είναι, επίσης, πολύ σημαντικό να επισημαίνεται ότι η επιβαλλόμενη τιμωρία από το γονέα πρέπει να απευθύνεται στην πράξη που έκανε το παιδί και όχι στο ίδιο το παιδί. Ο γονέας οφείλει να διακρίνει την ίδια την προσωπικότητα του παιδιού και τις κατά περίσταση πράξεις του, έτσι ώστε το παιδί να αντιληφθεί ότι η τιμωρία δεν του μειώνει την προσωπικότητα, αλλά έχει ως στόχο τη μελλοντική του αποτροπή από την πραγματοποίηση της ίδιας πράξης. Για παράδειγμα, είναι πιο αποτελεσματικό να ειπωθεί «δε μου άρεσε που έκανες αυτό…» ή «αυτή σου η συμπεριφορά είναι λανθασμένη γιατί…», από το «δεν είσαι καλό παιδί» ή «δε σε αγαπάω…».
Υπενθύμιση
Όσο σημαντική είναι η εξήγηση των κανόνων άλλο τόσο είναι η υπενθύμισή τους. Ένα παιδί μπορεί να είναι βασικά συνεργάσιμο, αλλά ίσως να μην κατανοεί απόλυτα το νόημα αυτών που λένε οι γονείς του. Μερικές φορές τα παιδιά διαμαρτύρονται ή μας αγνοούν επειδή δεν τους αρέσει το μήνυμα, άλλες φορές επειδή το έχουν ξεχάσει και κάποιες άλλες επειδή ακόμη δεν μπορούν να το κατανοήσουν. Πρέπει να ελέγχεται ποιος είναι ο λόγος και αν είναι ο τελευταίος, πρέπει να το υπενθυμίσουν ξανά. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό τα όρια και οι κανόνες να είναι απλοί και λίγοι. Είναι προτιμότερο να υπάρχουν λίγοι βασικοί και κατάλληλοι για την ηλικία τους κανόνες, που όλοι θα μπορούν να θυμούνται και να τηρούν, παρά χίλια δυο πράγματα που πιθανότατα θα ξεχαστούν την επόμενη μέρα.
