Τι τύπος γονέα είσαι;

Τι τύπος γονέα είσαι;

Η γονικότητα είναι ένας πολυδιάστατος όρος που ερευνητικά αφορά την κλινική και την εξελικτική ψυχολογία. Πρόκειται για μια περίπλοκη διαδικασία, κοινωνική και βιολογική, η οποία αφορά αμφίδρομες σχέσεις μεταξύ ατόμων που ανήκουν σε δύο ή περισσότερες γενιές. Έχει να κάνει και με κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες, οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και εν τέλει δημιουργείται η μοναδική ιστορία ενός ανθρώπου.

Ειδικότερα, «γονικότητα» είναι μια διαδικασία ανάπτυξης και εφαρμογής της γνώσης και των δεξιοτήτων που είναι κατάλληλες για τη δημιουργία, τη γέννηση, την ανατροφή και την παροχή φροντίδας στο παιδί. Η γονικότητα ή «άσκηση του γονικού ρόλου» είναι μια πολύπλοκη δραστηριότητα που περιλαμβάνει συγκεκριμένες συμπεριφορές των γονέων, οι οποίες επιδρούν μεμονωμένα, αλλά και ταυτόχρονα και οι οποίες διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των παιδιών.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν πώς να ασκήσουν το γονικό τους ρόλο από τα βιώματα και τις προσλαμβάνουσες που έχουν από τους δικούς τους γονείς, από άλλους ρόλους πρότυπα που συναντούν στο περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν, καθώς και από διάφορα κοινωνικά πρότυπα. Έτσι, κάθε άτομο ως γονέας διαμορφώνει και εκπροσωπεί έναν ξεχωριστό τύπο, ο οποίος είναι ενδεικτικός των προηγούμενων εμπειριών του, των απόψεων και των αντιλήψεων του, όπως επίσης και του τρόπου με τον οποίο είναι δομημένη η οικογένεια του.

Συνήθως υποθέτουμε ότι ο γονικός τύπος διαμορφώνεται με το ξεκίνημα της άσκησης του γονικού ρόλου, δηλαδή αμέσως μόλις δύο άνθρωποι αποκτήσουν ένα παιδί. Κατά μία άλλη άποψη, όμως, δεν εμφανίζεται ξαφνικά με τη γέννηση του παιδιού, ούτε πολύ περισσότερο διαμορφώνεται όταν το παιδί φτάσει σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία. Οι άνθρωποι αρχίζουν να διαμορφώνουν καθένας το δικό του γονικό τύπο πολύ πριν από την γέννηση του παιδιού τους, προτού αναλάβουν ενεργά την άσκηση του ρόλου τους ως γονείς. Οι ξεχωριστές εμπειρίες καθενός, οι προσλαμβάνουσες του, οι κοινωνικές, πολιτισμικές και περιβαλλοντικές συνθήκες στις οποίες ζει και πάνω από όλα, τα πρότυπα που έχει εσωτερικεύσει από την οικογένεια καταγωγής του και πιο συγκεκριμένα οι τύποι των δικών του γονέων, στοιχειοθετούν το δικό του γονικό τύπο, ο οποίος διυλίζεται και από τα χαρακτηριστικά της ιδιαίτερης προσωπικότητας κάθε ατόμου, ανασυντίθεται και συγκροτείται βάσει αυτής.

Γονικός τύπος

Ο γονικός τύπος αφορά τις στάσεις και τις αντιλήψεις που ενστερνίζεται ο κάθε γονέας αναφορικά με τις πρακτικές που εφαρμόζει κατά την ανατροφή των παιδιώ. Σύμφωνα με το μοντέλο της Baumrind έχουν προσδιοριστεί τέσσερις τύποι γονέων: ο αυταρχικός γονέας (authoritarian), ο επιτρεπτικός-επιεικής γονέας (permissiveindulgent), ο επιτρεπτικός-αδιάφορος γονέας (permissive-indifferent) και ο δημοκρατικός ή υποστηρικτικός γονέας (authoritative). Ο κάθε γονικός τύπος επιδρά διαφορετικά στην ψυχοκοινωνική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου ενώ τα πιο θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη εν γένει τα έχει ο δημοκρατικός γονικός τύπος.

Για να γίνει κατανοητός ο όρος «τύποι γονέων» θα πρέπει να επισημανθεί ότι αυτός περιγράφει φυσιολογικές διακυμάνσεις στην άσκηση του γονικού ρόλου. Συνεπώς, η τυπολογία της Baumrind δεν περιλαμβάνει κάποια αποκλίνουσα άσκηση του γονικού ρόλου, όπως για παράδειγμα συμβαίνει σε οικογένειες που υπάρχει κακοποίηση ή παραμέληση. Επίσης, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επισημανθεί ότι καθένας από τους τύπους αντανακλά διαφορετικές γονικές αξίες, πρακτικές, στάσεις και συμπεριφορές των γονέων. Ωστόσο, οι περισσότεροι γονείς δεν ανήκουν σε μία μόνο κατηγορία, αλλά κάπου στο μέσον, επιδεικνύοντας χαρακτηριστικά από περισσότερους του ενός γονικούς τύπους. Επίσης, κάποιοι γονείς αλλάζουν ή παραλλάσουν τον τύπο ανάλογα με την εμπειρία, την ηλικία ή το επίπεδο ωριμότητας του παιδιού και τη δεδομένη κατάσταση. Οι γονικοί τύποι δεν θα πρέπει να ληφθούν ως κατηγορίες με άκαμπτα όρια. Αντιθέτως, εξελίσσονται και διαφοροποιούνται καθώς εξελίσσεται και διαφοροποιείται κάθε γονέας στο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει. 

Αυταρχικοί γονείς 

Τα κύρια χαρακτηριστικά των αυταρχικών γονέων μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

  • ασκούν υπέρμετρο έλεγχο,
  • είναι αυστηροί,
  • αξιολογούν τη συμπεριφορά και τις στάσεις του παιδιού με απόλυτα κριτήρια,
  • έχουν πολλές απαιτήσεις και προσδοκίες από τα παιδιά τους, οι οποίες δεν ταιριάζουν με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού,
  • δεν είναι στοργικοί και δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών τους,
  • δίνουν μεγάλη σημασία στην υπακοή, 
  • αναγκάζουν το παιδί να ακολουθήσει τις οδηγίες και τις επιθυμίες τους χωρίς να καταφύγουν στη συζήτηση και στο δημοκρατικό διάλογο,
  • επιδεικνύουν σεβασμό στην εργατικότητα και τη σκληρή προσπάθεια,
  • αλληλεπιδρούν ελάχιστα λεκτικά με το παιδί και 
  • έχουν άγχος όσον αφορά στην κοινωνική σύγκριση.

Οι αυταρχικοί γονείς έχουν υψηλό βαθμό απαιτήσεων, αλλά χαμηλό βαθμό ανταπόκρισης. 

Ο βαθμός ανταπόκρισης αντανακλά την ικανότητα του γονέα να επιδεικνύει παραδοχή και υποστήριξη και να ενθαρρύνει την ανεξαρτησία του παιδιού. Η ανταπόκριση σχετίζεται με την ενίσχυση της ατομικότητας του παιδιού, της αυτοεπιβεβαίωσης και της αυτορρύθμισης. Επίσης, εκφράζει την ανταπόκριση του γονέα στις ειδικές ανάγκες και απαιτήσεις του παιδιού. Ο βαθμός απαιτήσεων έχει σχέση με την ώριμη και υπεύθυνη συμπεριφορά του παιδιού. Διαμορφώνεται ανάλογα με τις απαιτήσεις που έχουν οι γονείς από το παιδί ως μέλος της οικογένειας, με τις προσδοκίες τους για ώριμη συμπεριφορά, με την πειθαρχία και την επίβλεψη που παρέχουν στο παιδί, καθώς και με την προθυμία τους να αντιμετωπίσουν τυχόν προβλήματα συμπεριφοράς που εμφανίζει το παιδί τους.

 

Συμπεριφορά παιδιών και εφήβων αυταρχικών γονέων

Η αυταρχική συμπεριφορά των γονέων έχει σημαντικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά και τη λειτουργικότητα των παιδιών, η οποία υπήρξε αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών. Σύμφωνα με αυτά τα ερευνητικά δεδομένα, τα παιδιά αυταρχικών γονέων: 

  • δεν είναι ευχαριστημένα με τον εαυτό τους και είναι ανικανοποίητα,
  • δεν έχουν στόχους,
  • δυσκολεύονται να δεσμευτούν σε οποιοδήποτε στόχο και να επενδύσουν στην επίτευξη του,
  • παραιτούνται εύκολα από την προσπάθεια του και απογοητεύονται γρήγορα,
  • επιδεικνύουν μικρή ανοχή στη ματαίωση,
  • είναι αποσυρμένα και επιδεικνύουν εσωστρέφεια,
  • είναι φοβισμένα με χαμηλή αυτοεκτίμηση,
  • δεν εμπιστεύονται εύκολα τους άλλους,
  • είναι συνήθως λιγότερο αυθόρμητα και εσωστρεφή, 
  • η αυτοεκτίμησή τους είναι χαμηλή και δεν είναι διεκδικητικά σε σχέση με τους άλλους,
  • λόγω του ότι φοβούνται τη σωματική τιμωρία ή τη λεκτική αποδοκιμασία από τους γονείς τους συχνά καταφεύγουν σε ψέματα για να ξεφύγουν από τον τυραννικό έλεγχο. 

Έχουν παρατηρηθεί, επίσης, διαφορές αναφορικά με το φύλο των παιδιών. Τα κορίτσια αυταρχικών γονέων είναι, από τη μια, πιο αποσυρμένα και δεν δείχνουν νοητική περιέργεια για εξερεύνηση, ενώ τα αγόρια είναι βίαια και επιθετικά. Κατά την εφηβεία, λόγω του ότι οι αυταρχικοί γονείς δεν ενισχύουν την ανεξαρτητοποίηση και την αυτονόμηση του παιδιού τους, είναι πιο πιθανό να παρουσιαστούν προβλήματα εσωστρέφειας, όπως κατάθλιψη. Τα παιδιά των αυταρχικών γονέων λόγω του υπερβολικού ελέγχου αποφεύγουν τις παραβατικές συμπεριφορές, καθώς και τη χρήση ουσιών. Παρόλο που οι έφηβοι αυτοί συμπεριφέρονται με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο, δεν νιώθουν ευχαριστημένοι με τον εαυτό τους και η αυτοαντίληψη τους είναι χαμηλή. Στις συγκρούσεις μεταξύ γονέων και εφήβων, οι γονείς προσπαθούν να επιβάλλονται διαρκώς, με αποτέλεσμα οι έφηβοι να νιώθουν μειονεκτικά.

Επιτρεπτικοί - Επιεικείς γονείς 

Τα βασικά χαρακτηριστικά των επιτρεπτικών-επιεικών γονέων είναι τα εξής:

  • δεν ασκούν έλεγχο,
  • αφήνουν το παιδί να ρυθμίσει μόνο του τη συμπεριφορά του,
  • δεν είναι απαιτητικοί - έχουν λίγες απαιτήσεις,
  • χρησιμοποιούν τη λογική και όχι την εξουσία τους για να επιτύχουν στόχους,
  • αποδέχονται τις παρορμήσεις του παιδιού,
  • δεν είναι τιμωρητικοί,
  • σπάνια θέτουν σαφή όρια και κανόνες της συμπεριφοράς των παιδιών, 
  • δεν ασκούν έλεγχο στη συμπεριφορά των παιδιών.

Οι επιτρεπτικοί - επιεικείς γονείς έχουν χαμηλό βαθμό απαιτήσεων, αλλά υψηλό βαθμό ανταπόκρισης.  Οι γονείς αυτοί είναι εκείνοι που δυσκολεύονται να πουν «όχι» στα παιδιά τους. Είναι οι γονείς που δεν στερούνται ζεστασιάς και στοργής, αλλά ελέγχου. Χωρίς να είναι καθόλου καθοδηγητικοί, αφήνουν τα ίδια τα παιδιά να ορίσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα διαμορφωθεί η συμπεριφορά τους. Ο επιτρεπτικός γονέας σέβεται τα δικαιώματα του παιδιού, αγνοεί, όμως, τα δικαιώματα του ενήλικου. Όταν το παιδί είναι βρέφος, η στάση αυτή των ανεκτικών γονέων είναι η απολύτως ενδεδειγμένη, εφόσον δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφαλείας και στοργής για το παιδί, μέσα στο οποίο όλες οι αντιδράσεις των γονέων είναι προβλέψιμες. Κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου, ιδιαίτερα, το βρέφος έχει ανάγκη την άμεση και πλήρη ικανοποίηση των αναγκών του, φυσικών και ψυχολογικών, η οποία διαμορφώνει μια ασφαλή προσκόλληση, απαραίτητη για την μετέπειτα εξέλιξη του και καθοριστική για την προστασία της ψυχικής του υγείας. Επομένως, η επιείκεια και η ανεκτικότητα των γονέων κατά τη βρεφική ηλικία όχι μόνο δεν είναι κατακριτέα, αλλά αντιθέτως είναι η πλέον κατάλληλη και επιθυμητή συμπεριφορά. Η ανεκτική-επιεικής αυτή συμπεριφορά, όμως, είναι προφανές ότι θα πρέπει να διαφοροποιείται σημαντικά κατά την παιδική ηλικία. Καθώς το παιδί μεγαλώνει, ωριμάζει γνωστικά και συναισθηματικά, αντιλαμβάνεται περισσότερα πράγματα και οι απαιτήσεις των γονέων αυξάνονται. Όσο, όμως, το παιδί μεγαλώνει και η συμπεριφορά των γονέων δεν διαφοροποιείται, συχνά το παιδί νομίζει ότι όλα και όλοι αντιδρούν σύμφωνα με τις επιθυμίες και επιταγές του. 

Συμπεριφορά παιδιών και εφήβων ανεκτικών-επιεικών γονέων 

Τα βασικότερα χαρακτηριστικά στην συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων ανεκτικών - επιεικών γονέων αφορούν τα εξής:

  • στηρίζονται ελάχιστα στις δυνάμεις τους,
  • εμφανίζουν παρορμητική συμπεριφορά,
  • είναι επιθετικά,
  • έχουν ελάχιστα διερευνητική διάθεση και χαμηλή ανοχή στη ματαίωση,
  • παρουσιάζουν μικρή άσκηση αυτοελέγχου,
  • επιδεικνύουν ανωριμότητα στις κοινωνικές συναναστροφές και φτωχές κοινωνικές δεξιότητες,
  • δεν δεσμεύονται εύκολα σε μια ατομική ταυτότητα
  • έχουν χαμηλή αυτό-εικόνα.

Γενικότερα, φαίνεται τα παιδιά που μεγαλώνουν με ανεκτικούς γονείς συχνά δυσκολεύονται να σεβαστούν τους άλλους, καθώς και να αναβάλλουν την άμεση ικανοποίηση τους για έναν πιο μακροπρόθεσμο στόχο. Αναφέρεται συχνά ότι τα παιδιά αυτά μαθαίνουν να παίρνουν και όχι να δίνουν, με αποτέλεσμα να μη διαμορφώνουν ισορροπημένες και ισότιμες σχέσεις με τους άλλους. Δεν μαθαίνουν να περιμένουν και δυσκολεύονται αρκετά όταν πρέπει να προσαρμοστούν σε μια νέα κατάσταση. Κατά την εφηβεία είναι πολύ πιθανό να έχουν απουσίες στο σχολείο, να παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά και ανωριμότητα στις κοινωνικές τους σχέσεις. Θεωρούν τους συνομήλικους φίλους τους ως την πιο σημαντική πηγή αναφοράς και είναι πιο πιθανό να κάνουν χρήση ουσιών.

Επιτρεπτικοί - Αδιάφοροι γονείς 

Οι επιτρεπτικοί - αδιάφοροι γονείς αποτελούν άλλη μια κατηγορία γονέων στην οποία, αν και η ανεκτικότητα αποτελεί το πρώτο βασικό χαρακτηριστικό, όπως στον προηγούμενο γονικό τύπο, το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η αδιαφορία και όχι η επιείκεια. Χαρακτηριστικά των γονέων αυτών είναι τα εξής:

  • δεν εμπλέκονται στη ζωή των παιδιών τους,
  • δεν είναι στοργικοί, 
  • δεν είναι απαιτητικοί,
  • δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών τους,
  • δεν θέτουν όρια συμπεριφοράς και δεν ασκούν έλεγχο,
  • είναι απορροφημένοι στα δικά τους προβλήματα,
  • δεσμεύονται ελάχιστα όσον αφορά στην ανατροφή των παιδιών τους στα οποία παρέχουν συνήθως αρκετά υλικά αγαθά. 

Οι αδιάφοροι γονείς χαρακτηρίζονται από χαμηλό βαθμό απαιτήσεων και από χαμηλό βαθμό ανταπόκρισης.  Οι αδιάφοροι γονείς είναι «γονεοκεντρικοί», δομούν δηλαδή τη ζωή τους πρωταρχικά με βάση τις δικές τους ανάγκες και τα δικά τους ενδιαφέροντα. 

Συμπεριφορά παιδιών και εφήβων ανεκτικών-επιεικών γονέων 

Τα παιδιά και οι έφηβοι των ανεκτικών-αδιάφορων γονέων αναφέρεται ότι εμφανίζουν τα πιο σοβαρά προβλήματα από ότι τα παιδιά με τύπους γονέων όλων των υπόλοιπων κατηγοριών. Αναλυτικότερα:

  • είναι αντικοινωνικά, 
  • χαρακτηρίζονται από περισσότερα προβλήματα εσωτερίκευσης,
  • σημειώνουν χαμηλές επιδόσεις σε διάφορους τομείς,
  • επιδεικνύουν ανωριμότητα,
  • εμφανίζουν έντονα απορριπτική στάση απέναντι στους γονείς τους ειδικά στην εφηβεία,
  • έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση
  • επιδεικνύουν έλλειψη πειθαρχίας και τήρησης κανόνων.

Συνολικά, φαίνεται ότι τα παιδιά και οι έφηβοι αδιάφορων γονέων συνήθως εμφανίζουν σημαντικές αρνητικές αποκλίσεις στη συμπεριφορά τους, οι οποίες μπορεί να φτάσουν στα όρια της διαταραχής, ενώ γενικά παρουσιάζουν χαρακτηριστικά ομάδων υψηλού κινδύνου σε πλήθος συμπεριφορών (παραβατικότητα, επιθετικότητα, χρήση ουσιών, διαταραχές συμπεριφοράς κ.α.).

Δημοκρατικοί ή υποστηρικτικοί γονείς 

Οι δημοκρατικοί ή υποστηρικτικοί γονείς έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

  • ασκούν έλεγχο, αλλά με ευέλικτο τρόπο και όχι άκαμπτο και απόλυτο μιας και ο έλεγχος τους χαρακτηρίζεται από σταθερότητα αλλά είναι επιδεκτικός αλλαγών και τροποποιήσεων κάτω από ορισμένες συνθήκες,
  • ενθαρρύνουν το παιδί να είναι ανεξάρτητο ωστόσο θέτουν όρια στη συμπεριφορά του,
  • είναι απαιτητικοί αλλά σε λογικά πλαίσια, ανάλογα με την ηλικία και τις ιδιαιτερότητες του παιδιού,
  • αλληλεπιδρούν λεκτικά σε μεγάλο βαθμό, αφού συζητούν, επιχειρηματολογούν και ανταλλάσουν απόψεις,
  • είναι ζεστοί και στοργικοί
  • ακούν τον παιδί, χρησιμοποιώντας την ενεργητική ακρόαση και την αντανακλαστική ακοή ως δεξιότητες επικοινωνίας,
  • δίνουν σημασία στα όρια και επιδιώκουν την απόκτηση εσωτερικής πειθαρχίας στο παιδί τους δίχως να παραγνωρίζουν τη σημασία της ανεξαρτησίας και της μοναδικότητας του,
  • αναγνωρίζουν ότι έχουν ιδιαίτερα δικαιώματα ως γονείς αλλά επίσης ότι το παιδί έχει ξεχωριστά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερες ανάγκες,
  • χρησιμοποιούν λογικά επιχειρήματα αλλά και την ισχύ τους ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους,
  • θεωρούν ότι η ύπαρξη ιεραρχίας και οι διακριτοί ρόλοι είναι απαραίτητα στοιχεία για την καλή λειτουργία της οικογένειας. 

Οι δημοκρατικοί γονείς χαρακτηρίζονται από υψηλό βαθμό απαιτήσεων και υψηλό βαθμό ανταπόκρισης.  Οι δημοκρατικοί γονείς χρησιμοποιούν την καθοδήγηση και όχι την τιμωρία ως την πρωταρχική μέθοδο πειθαρχίας. Η καθοδήγηση περιλαμβάνει υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης, καλής επικοινωνίας, παροχή συχνών εξηγήσεων και άσκηση νομιμοποιημένης και όχι αυθαίρετης ισχύος. 

Συμπεριφορά παιδιών και εφήβων δημοκρατικών γονέων 

Εξελικτικά, από την προσχολική ηλικία μέχρι και την εφηβεία φαίνεται πως τα παιδιά των δημοκρατικών γονέων είναι πιο ώριμα και με τα λιγότερα ψυχολογικά και συμπεριφορικά προβλήματα. Αναλυτικότερα, τα παιδιά και οι έφηβοι δημοκρατικών γονέων:

  • είναι ανεξάρτητες προσωπικότητες,
  • βασίζονται στις δυνάμεις τους,
  • η αυτοαντίληψη και η αυτοεκτίμηση τους είναι υψηλή,
  • επιδεικνύουν τάσεις εξερεύνησης για καινούριες εμπειρίες, 
  • έχουν αυτορυθμιστικές ικανότητες και λειτουργούν συνεργατικά σε ομάδες,
  • χαρακτηρίζονται από υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη και από κοινωνική επάρκεια, 
  • έχουν τα λιγότερα προβλήματα εσωτερίκευσης,
  • διακρίνονται για τις προκοινωνικές τους δεξιότητες,
  • είναι ικανά να διαχειρίζονται κρίσεις
  • έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις.

Σύμφωνα με αυτοαναφορές εφήβων ο δημοκρατικός γονικός τύπος βρέθηκε ότι προάγει την υγιέστερη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, διότι οι γονείς τους ενισχύουν την ψυχολογική τους αυτονομία, ενώ από την άλλη παραμένουν ενεργοί στη ζωή τους, θέτοντας σταθερά όρια για τη συμπεριφορά τους.  Είναι προφανές ότι ο δημοκρατικός τύπος γονέων είναι γενικά ο πλέον ενδεδειγμένος τύπος γονέα για τα παιδιά και τους εφήβους. Οι δημοκρατικοί γονείς διαπλάθουν συγκροτημένα άτομα, με μεγάλη αυτοπεποίθηση και υψηλή αυτοεκτίμηση, που επιδεικνύουν υπομονή και επιμονή στην εκτέλεση των καθηκόντων, με κοινωνική ωριμότητα, με εσωτερικευμένα ηθικά κριτήρια και αξίες.

Θέμα: Τι τύπος γονέα είσαι;

Δεν βρέθηκαν σχόλια.

Νέο σχόλιο