Όταν ο Carl Rogers, ο μεγάλος θεωρητικός της ανθρωπιστικής προσέγγισης, πριν από 50 χρόνια ανέφερε ότι το να αγαπάμε απλώς τα παιδιά μας δεν είναι αρκετό, αλλά πρέπει να τα αγαπάμε άνευ όρων για αυτό που είναι και όχι για αυτά που κάνουν, δημιουργήθηκαν αρκετές παρεξηγήσεις ως προς την σημασία των ορίων και της πειθαρχίας. Η έννοια του ορίου συχνά επενδύθηκε αρνητικά και συνδέθηκε με την τιμωρία, την αποθάρρυνση, την απαγόρευση, τον ηθικό περιορισμό και τη διαρκή άρνηση. Το όριο, όμως, συνδέεται πολύ περισσότερο με την επιθυμία αναφοράς σε σταθερούς κανόνες, αξίες και πρακτικές συμβουλές. Τα όρια είναι μέρος των θεμελίων πάνω στα οποία χτίζονται οι σχέσεις γονέων - παιδιών.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, σωστή είναι η οικογένεια εκείνη που τα μέλη της βρίσκουν κατάλληλο καταφύγιο μέσα σε αυτήν και που ουσιαστικά τα βοηθά να μην έχουν την ανάγκη της. Από τη στιγμή που ένα παιδί γεννιέται, καλείται να εκπαιδευτεί στη σταδιακή προσαρμογή μέσα στην οικογένειά του, αλλά και μέσα στην κοινωνία. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί, αν δεν καταλάβει την έννοια των ορίων. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι όταν οι γονείς θέτουν σταθερά όρια, τα παιδιά μεγαλώνουν έχοντας μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και καλύτερη προσαρμογή στην ομάδα των συνομηλίκων. Εκτός αυτού, γίνονται περισσότερο αυτόνομα. Η συνέπεια και η σταθερότητα στην εφαρμογή των κανόνων αυτών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκληρωμένη και υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, καθώς και την ομαλή λειτουργία ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος.
Τα όρια, όσο και αν ακούγεται περίεργο, είναι ένδειξη αγάπης και μέρος της φροντίδας που οι γονείς παρέχουν στα παιδιά τους. Είναι από τα σπουδαιότερα δώρα που μπορεί να προσφέρει ένας γονιός στο παιδί του, από τα σημαντικότερα εφόδια που του δίνει για να μάθει να πορεύεται μόνο του. Κάθε γονιός προσβλέπει σε ένα ευτυχισμένο μέλλον για το παιδί του και αυτό για να επιτευχθεί προϋποθέτει την ύπαρξη ορίων. Τα όρια και οι κανόνες βοηθούν το παιδί να νιώθει ασφάλεια. Όταν δεν υπάρχουν όρια, η πραγματικότητα μπορεί να είναι χαοτική για το παιδί, γιατί από μόνο του όσο είναι μικρό δεν μπορεί να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του. Η αυτορρύθμιση κατακτάται καθώς το παιδί μεγαλώνει και εσωτερικεύει τους γονικούς και κοινωνικούς κανόνες. Επομένως, η ύπαρξη ορίων και κανόνων βοηθά το παιδί να δομήσει την προσωπικότητα του και να γίνει μεγαλώνοντας ένα υπεύθυνο και αυτόνομο άτομο. Επίσης, το να θέτουν και να τηρούν κανόνες οι γονείς βοηθά τα παιδιά να κατανοούν τη συμπεριφορά τους και τις προσδοκίες τους. Ξέρουν τι να περιμένουν χωρίς να μπερδεύονται και μπορούν να γνωρίσουν τι επιτρέπεται και τι όχι. Με τον τρόπο αυτό, τα παιδιά έχουν σταθερότητα στη ζωή τους, ενώ μαθαίνουν ταυτόχρονα να αντέχουν στις δυσκολίες.
Τα παιδιά χρειάζονται τα όρια, προκειμένου να αισθάνονται ασφαλή, να αισθάνονται ότι υπάρχει κάποιος κανόνας, και ακόμα καλύτερα κάποιος ενήλικας που θεσπίζει αυτό τον κανόνα, ο οποίος το προστατεύει, το προσέχει και μπορούν να στηριχτούν πάνω του. Ένα παιδί το οποίο μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον χωρίς κανόνες και σαφή όρια δεν είναι ένα παιδί ελεύθερο. Αντίθετα, είναι ένα παιδί σκλαβωμένο σε μια ασαφή και περίπλοκη δομή, μέσα στην οποία δεν μπορεί να καλλιεργήσει το αίσθημα της υπευθυνότητας και της συνεργασίας. Από την άλλη, το παιδί που ζει και μεγαλώνει σε ένα υπερβολικά αυστηρό περιβάλλον, βομβαρδισμένο από αυταρχικούς και υπερβολικούς κανόνες, δυσκολεύεται να αναπτύξει ενδιαφέροντα, κλίσεις και προτιμήσεις. Συχνά είναι ένα παιδί με χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης, που μπορεί όμως μελλοντικά να εμφανίσει έντονα σημάδια ανυπακοής και αντίδρασης.
Γενικά, η οριοθέτηση μαθαίνει το παιδί:
να έχει υπομονή,
να αναπτύσσει ένα σύστημα αξιών και ηθικών αρχών, τις οποίες να μπορεί να ακολουθεί,
να συμπεριφέρεται όπως αρμόζει σε διάφορες καταστάσεις,
να επιλύει τις διαφορές του με άλλους ανθρώπους από μόνο του,
να προβλέπει τις συνέπειες των πράξεών του
και να ελέγχει και να εκφράζει τα συναισθήματά του καταλλήλως.
Το δύσκολο παιχνίδι των ορίων
Πολλοί γονείς εκφράζουν τη δυσκολία τους να πουν «όχι», να θέσουν κανόνες, να επιβάλλουν απαγορεύσεις. Άλλοι εξομολογούνται ότι θέτουν κανόνες που ποτέ δεν τηρούνται. Συχνά λανθασμένα, στις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, υποβόσκει η αντίληψη πως οι κανόνες και τα όρια αποτελούν απόδειξη αυταρχικότητας, τιμωρίας και έκφρασης θυμού. Επομένως, η εφαρμογή τους ταυτίζεται με την απουσία αγάπης και κατανόησης. Ενώ, λοιπόν, κάθε γονιός επιδιώκει να δημιουργήσει ένα προστατευτικό πλαίσιο και να οριοθετήσει για το παιδί του μια ζωή με κανόνες, όπου να είναι ξεκάθαρο τι επιτρέπεται και τι όχι, τι είναι ασφαλές και όχι, συχνά η προσπάθειά του αυτή λειτουργεί ως τροχοπέδη.
Γιατί είναι τόσο επώδυνο για πολλούς να πουν «όχι» στα παιδιά τους και να τα οριοθετήσουν; Κάποιοι πιθανοί λόγοι μπορεί να είναι:
Ο ίδιος ο γονιός έχει βιώσει σαν παιδί την επιβολή κανόνων ως κάτι «κακό», ως έλλειψη αγάπης. Έτσι, είναι πιθανό να νιώθει ενοχές και να σκέφτεται ότι αν πει «όχι» το παιδί θα νιώθει ότι δεν το αγαπά.
Ο γονιός θεωρεί ότι η επιβολή κανόνων είναι ταυτόσημη με την καταπιεστική, αυταρχική διαπαιδαγώγηση.
Συχνά λόγω της έλλειψης χρόνου που βιώνουν στην καθημερινότητά τους, οι γονείς θεωρούν ότι κάνοντας όλα τα χατίρια στα παιδιά τους αναπληρώνουν τις ώρες που δεν είναι κοντά τους.
Οι γονείς νιώθουν ανεπαρκείς, πιστεύουν ότι δεν θα τα καταφέρουν, επομένως δεν προσπαθούν να οριοθετήσουν τα παιδιά τους.
Από την άλλη, τα παιδιά αντιστέκονται στα όρια. Ένα παιδί δεν αρνείται να υπακούσει τους γονείς του, επειδή θέλει ή έχει γεννηθεί άτακτο. «Αναγκάζεται» να αντισταθεί στις εντολές του περιβάλλοντος, γιατί φοβάται ή γιατί δεν μπορεί να κατανοήσει ακόμη τη σκοπιμότητα και την αναγκαιότητα αυτού που του λέμε. Όταν το παιδί αρχίζει, κυρίως μπαίνοντας στη νηπιακή ηλικία, να λέει «όχι» και «δεν θέλω», αυτό είναι δείγμα μιας φυσιολογικής ανάπτυξης. Αντιλαμβάνεται ότι έχει δική του θέληση κι ότι μέσα από το «όχι» του δημιουργεί τον τελείως ξεχωριστό, προσωπικό και διαφοροποιημένο του χώρο, ότι δηλαδή κι αυτό αρχίζει να έχει τα δικά του όρια. Με αυτό τον τρόπο λέει «εγώ» και έτσι αρχίζουν οι πρώτες έντονες συγκρούσεις με το περιβάλλον και οι δοκιμές των ορίων σε όλα τα επίπεδα.
